Գյումրու գողտրիկ ճարտարապետական հորինվածքները՝ Ալեքսանդրապոլ ամրոց, Սև ղուլ

1837 թ. հոկտեմբերի 3-ին Նիկոլայ Առաջին կայսրը այցելեց Գյումրի: Արդեն 1840 թվականին Գյումրուն շնորհվեց քաղաքի կարգավիճակ, քաղաքը ստացավ նոր անվանում՝ Ալեքսանդրապոլ, նոր դերակատարում և նոր շունչ ստացավ: Այցի երկրորդ օրը կայսրն ամրոցի տարածքում հիմնադրեց Սբ նահատակ Ալեքսանդրա թագուհու եկեղեցին, ի պատիվ սրբուհու ամրոցը, հետագայում նաև քաղաքը ստացավ Ալեքսանդրապոլ անվանումը: «Ալեքսանդրապոլ» ամրոցը կառուցվեց 19-րդ դարի համաշխարհային ճարտարապետական մոտիվներով: Այն նախատեսված էր 15 հազարանոց կայազորի համար: Միևնույն ժամանակ կառուցվում են պարենի և հանդերձանքի, վառոդի և զինամթերքի պահեստներ, տնտեսական կառույցներ, զինվորական հիվանդանոցներ, ախոռներ և զորանոցներ:

Ամրոցը կազմված էր մի շարք պաշտպանական կառույցներից: Ունեցել է 4 մուտք կամ դարպաս՝ Կարսի, Երևանյան, Ախալցիխե և Թիֆլիսի: Կենտրոնում է տեղակայված եղել Սբ Ալեքսանդրա եկեղեցին, որը կառուցվել էր 1842թ և .կիսաքանդ մնացել մինչև 2005 թվականը: Ամրոցի անմատչելիությունը լրացնում են նրան երեք կողմից շրջապատող պաշտպանական կառույցները՝ Հարավային աշտարակը, Արևմտյան աշտարակը և Հյուսիսային ֆորտը:

Հարավային աշտարակը կամ Սև Ղուլը գտնվում է բնական բլրաթմբի վրա:

2007թ. պեղումների ժամանակ բացահայտվեց 21 մ խորության ջրհորը: Սև տուֆից կառուցված, օղակաձև և յուրօրինակ ճարտարապետական ձևերի շնորհիվ Հարավային աշտարակը դարձել է քաղաքի կարևորագույն խորհրդանիշներից մեկը: Ամորցի կառուցման անհրաժեշտությունն առաջացել է 1826-1828թթ. ռուս-պարսկական պատերազմի ավարտից հետո: Պատերազմի հաղթական ավարտից հետո թուրքերի հետ բախման իրական վտանգը հաշվի առնելով ռուսները հատուկ ուշադրություն դարձրեցին Գյումրու ամրացմանը: Սև բերդն ի սկզբանե եղել է պաշտպանական ամրոց և ծառայել է որպես զինվորական բանտ: Բերդը կարևոր պաշտպանական նշանակություն ձեռք բերեց 1877-1878թթ. ռուս-թուրքական պատերազմի ժամանակ, երբ ռուսները գրավեցին Կարսը: Սկսած այս պահից Կարսի անառիկ ամրոցը դարձավ կարևոր պաշտպանական բերդ, իսկ Ալեքսանդրապոլի բերդը դարձավ հրետանու պահեստարան:

Այժմ Սև բերդը պատկանում է Գյումրու նախկին քաղաքապետ Ս. Բալասանյանի ընտանիքին և ծառայում է որպես համերգասրահ:

Հյուսիսային աշտարակը կամ Կարմիր ղուլը կառուցվել է 1870-ական թթ.: Այն գտնվում է ամրոցի հյուիսայի կողմում, Չերքեզի ձոր գետակի ակունքի մոտ: Այն որպես ռազմական ամրոց պատկանում է Գյումրիում տեղակայված 102-րդ ռուսական ռազմաբազային: Բերդը հանդիսանում է որպես զենքի պահեստ: Չնայած այս հանգամնքներին բերդը ոչ մի պատերազմի ժամանակ չի օգտագործվել: